Sahibkartv.az xəbər verir ki, bir çox ölkələrdə bağçılıq təsərrüfatlarında yeni maliyyə modeli yayılmağa başlayıb — “Garantili məhsul gəliri”. Bu modelə əsasən, fermerlə meyvə alıcısı əvvəlcədən müqavilə bağlayır və məhsulun yetişib-yetişməməsindən asılı olmayaraq, fermer müəyyən məbləği əldə edir. Məhsul bol olarsa, əlavə gəlir qazanır, az olarsa, yenə də minimum qazancı təmin olunur.

Bu sistem xüsusilə alma, armud, albalı və şaftalı bağlarında tətbiq edilir. Məsələn, biri meyvə şirəsi zavodu, digəri supermarket şəbəkəsi olmaqla iki alıcı fermerlə müqavilə bağlayır. Zavod xammal üçün aşağı qiymətə, supermarket isə vitrində satmaq üçün yüksək keyfiyyətli məhsula qəpik-quruş fərqi ilə öncədən sifariş verir. Fermer isə məhsul həcmini əvvəlcədən bölüşdürməklə riskini minimuma endirir.

Əvvəllər bağ sahibləri “hava düz olsa, məhsul olar, yağış çox yağsa, yandı getdi” deyə qismətə ümid edirdilər. İndi isə peşəkar bağçılıq təsərrüfatlarında hava proqnozu belə risk faktoru sayılmır. Çünki sistemə uyğun olaraq, bağ sahəsi sığorta şirkəti tərəfindən əvvəlcədən analiz edilir, torpaq nümunələri laboratoriyada yoxlanır, hətta ağacın yaşı belə nəzərə alınır. Bu məlumatlar əsasında “minimal məhsul zəmanəti” hesablanır və müqaviləyə yazılır.

Bu model fermerin davranışını da dəyişir. Əvvəllər kimisi gübrədən qənaət edirdi, çünki “birdən məhsul çıxmasa, boş yerə xərcə düşərəm” deyirdi. İndi isə fermer bilir ki, məhsulun çıxıb-çıxmamasından asılı olmayaraq, zəmanətli gəliri var. Buna görə daha peşəkar suvarma sistemi quraşdırır, damcı üsuluna keçir, budamanı vaxtında edir, dronla dərmanlama aparır. Nəticədə bağın ümumi sağlamlığı artır.

Meyvə emalı zavodları üçün də bu sistem sərfəlidir. Əvvəllər onlar da məhsul yığımından sonra bazardan yığcam şəkildə almaq məcburiyyətində qalırdı və bu da həm gecikmələrə, həm də qiymət artımına səbəb olurdu. İndi isə “çiy məhsul tədarük planı” əvvəlcədən siyahı şəklində hazırdır. Bu da həm daşınma, həm emal, həm də satış prosesini optimallaşdırır.

Bu model təkcə iqtisadi yox, həm də sosial təsir göstərir. Çünki kənddə bağ sahəsi olan, lakin onu idarə etmək üçün maliyyəsi olmayan insanlar üçünvə “icarə ilə zəmanətli bağçılıq” adlı yeni yol açılıb. Fermer bağını emal şirkətinə və ya xüsusi aqro-menecment şirkətinə icarəyə verir, həmin şirkət isə aqronomları ilə birlikdə bağa qulluq edir, məhsulu götürüb alıcıya ötürür və gəlirdən müəyyən faiz sahibinə verir. Bu, kənddə “aktiv olmayan torpağın yenidən dövriyyəyə qatılması” deməkdir.

Ekspertlər hesab edir ki, bu model gələcəkdə üzümçülük, zeytunçuluq və fındıqçılıqda da tətbiq edilə bilər. Xüsusilə şərab zavodları artıq üzüm bağlarını tam almaq əvəzinə, “ağac başına ödəmə” modelinə keçir. Yəni məhsul nə qədər çıxsa, çıxsın, fermer hər il hər ağac üçün sabit məbləğ alır. Bu isə kənd təsərrüfatını sabit gəlirli investisiya sahəsinə çevirir.

Maliyyə təsisatları da bu sistemə maraq göstərməyə başlayıb. Artıq bəzi banklar adi kredit əvəzinə “məhsul zəmanətli kredit” təqdim edir. Yəni fermer bankdan pul götürərkən girov kimi torpaq yox, məhsul müqaviləsini göstərir. Bu isə kənd təsərrüfatını maliyyə sektoruna daha inteqrasiya edir.

Havanın qeyri-sabit olduğu illərdə belə bu sistem bağ sahiblərini müflisləşmədən qoruyur. Hətta bəzi fermerlər deyir ki, məhsul az gələn il daha az işləyirik, amma pulumuz yenə gəlir. Bu da sübut edir ki, müasir kənd təsərrüfatı yalnız əkin-biçin deyil, strateji maliyyə idarəçiliyi tələb edir.

Bu modelin geniş yayılması halında, gələcəkdə meyvə bağları yalnız təbiətdən qazanc yeri yox, eyni zamanda uzunmüddətli investisiya aləti kimi qəbul ediləcək. Necə ki, əvvəllər insanlar mənzil alıb kirayə verirdi, indi bağ alıb zəmanətli məhsul sistemi ilə gəlir götürəcək.