Azərbaycan qədim tarixə və zəngin mədəni irsə sahib olan bir ölkədir. Memarlıq abidələri, qədim əlyazmalar, xalçaçılıq sənəti, muğam musiqisi və digər maddi-mənəvi dəyərlər xalqın keçmişini və kimliyini əks etdirən ən qiymətli nümunələrdir. Bu irsin mühafizəsi və gələcək nəsillərə ötürülməsi üçün yeni texnologiyalar və rəqəmsallaşdırma üsulları getdikcə daha çox tətbiq olunmaqdadır.

1. Rəqəmsallaşdırma və Virtual Arxivlər

• Milli Kitabxana və Arxivlər: Qədim əlyazmalar və kitablar skan edilərək rəqəmsal formatda saxlanılır. Bu, onların orijinal versiyalarının zədələnməsinin qarşısını alır və tədqiqatçılar üçün əlçatanlığı artırır.
• Tarixi sənədlərin rəqəmsal bazası: Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA) və digər qurumlar qədim sənədləri və xəritələri rəqəmsal formata çevirərək onlayn kataloqlar yaradırlar.
• Azərbayan Xalçalarının Rəqəmsallaşdırılması: UNESCO tərəfindən qeydə alınmış Azərbaycan xalçaları yüksək keyfiyyətli görüntülərlə rəqəmsal platformalara yüklənir, onların tədqiqi və tanıdılması üçün istifadə olunur.

2. 3D Skan və Virtual Reallıq (VR) ilə Tarixi Abidələrin Qorunması

• 3D modelləşdirmə: Abidələr yüksək dəqiqlikli skanerlər vasitəsilə tam detalları ilə rəqəmsal formatda yaradılır. Bu, onların bərpası zamanı istifadə oluna bilər.
• Virtual tur və VR ekskursiyalar: Turistlər və tədqiqatçılar abidələri ziyarət etmədən VR texnologiyası vasitəsilə interaktiv ekskursiyalarda iştirak edə bilirlər.
• Dron çəkilişləri və Aerofotoqrafiya: Tarixi yerlərin detallı xəritələşdirilməsi üçün dron texnologiyasından istifadə olunur. Bu, həm də tədqiqatçılar üçün mühüm məlumat bazası yaradır.

3. Süni İntellekt və Mədəni İrsin Tədqiqi

• Tarixi mətnlərin və yazıların təhlili: AI vasitəsilə qədim əlyazmalar oxunur və tərcümə edilir.
• Arxeoloji tədqiqatlar: Süni intellekt vasitəsilə qədim şəhər yerləri və torpaq altında qalmış tarixi tikililər müəyyən edilir.
• İncəsənət əsərlərinin bərpası: Süni intellektlə itirilmiş və ya zədələnmiş incəsənət nümunələri rəqəmsal şəkildə bərpa olunur.

4. Blockchain Texnologiyası ilə Mədəniyyət İrsinin Qorunması

• İncəsənət və tarix nümunələrinin autentifikasiyası: Qədim sənət əsərlərinin saxtalaşdırılmasının qarşısını almaq üçün blockchain texnologiyasından istifadə edilir.
• NFT (Non-Fungible Token) ilə mədəni irsin mühafizəsi: Azərbaycan xalçaları, miniatür sənəti və musiqi irsi NFT formatında qeydə alınaraq müəllif hüquqları qorunur.

5. Mobil Tətbiqlər və Smart Sistemlər

• “Azərbaycan Tarixi” mobil tətbiqi: Tarixi məkanlar və abidələr haqqında ətraflı məlumat verən tətbiqlər yaradılır.
• Səsli bələdçi sistemləri: Turistlər üçün müxtəlif dillərdə avtomatik səsli bələdçilər hazırlanır.
• Mədəni irs oyunları: Gənclər üçün Azərbaycan mədəniyyəti və tarixi ilə bağlı interaktiv oyunlar yaradılır.

Nəticə