Dünya miqyasında dövlət borclarının artması, qlobal iqtisadiyyatda əhəmiyyətli təsirlərə səbəb ola bilər və bir çox ölkənin maliyyə sağlamlığını təhdid edə bilər. Bu artışın bir neçə səbəbi və iqtisadi nəticələri var. Bu vəziyyəti daha yaxından incələyək:

1. Dövlət Borcunun Artmasının Səbəbləri: Dövlət borclarının artmasının bir neçə əsas səbəbi mövcuddur:

• Pandemiya və Fövqəladə Hallar: COVID-19 pandemiyası kimi fövqəladə halların ortaya çıxması, ölkələrin iqtisadiyyatı dəstəkləmək üçün əhəmiyyətli miqdarda maliyyə yardımına ehtiyac yaratdı. Dövlətlər, işsizlik, müəssisələrin bağlanması və səhiyyə xərcləri kimi problemləri həll etmək üçün borc alaraq iqtisadiyyatlarını dəstəklədilər.

• İnfrastruktur və Sosial Xidmətlərə Yatırım: Bir çox dövlətlər uzun müddətli infrastruktur layihələri (yol, körpü, elektrik enerjisi, səhiyyə müəssisələri və s.) üçün borc alırlar. Həmçinin, sosial xidmətlərə, təhsil və səhiyyə sistemlərinə qoyulan investisiyalar da borcun artmasına səbəb olur.

• Müdafiə və Təhlükəsizlik Xərcləri: Bir çox ölkə, xüsusən təhlükəsizlik və müdafiə sahəsindəki xərcləri artıraraq, borc yükünü artırırlar. Hərbi sahədə yeniliklər və yeni texnologiyaların tətbiqi maliyyə tələblərini yüksəldir.

2. İqtisadi Nəticələr:

a. Borc Servisinin Artan Xərcləri: Dövlətlər borc götürdükdə, ödəmələr və faizlər kimi maliyyə xərcləri də artır. Bu, dövlətin büdcəsində daha çox vəsaitin borcun ödənilməsinə yönəldilməsinə səbəb olur və bu, digər sahələrə, məsələn, sosial proqramlar, infrastruktur və təhsil kimi sahələrə yönələn investisiyaların azalmasına gətirib çıxara bilər. Uzun müddətli borc servisi, dövlətin maliyyə vəziyyətini çətinləşdirə bilər.

b. İqtisadi Artımın Yavaşlaması: Borçlanmanın artması, dövlətlərin maliyyə resurslarını digər iqtisadi inkişaf sahələrinə yönəltməsini çətinləşdirir. Yüksək borc yükü, dövlətin investisiya etmə qabiliyyətini məhdudlaşdırır, bu da iqtisadi artımın yavaşlamasına səbəb ola bilər. Xüsusilə, inkişaf etməkdə olan ölkələr borc öhdəliklərini yerinə yetirməkdə çətinlik çəkdikdə, iqtisadi böhran riski artar.

c. İnflyasiya və Pul Təklifi: Dövlətlər borc götürərkən, xüsusən də pul bazasını genişləndirərək borcunu ödəyirsə, inflyasiya riski meydana çıxa bilər. Artan pul təklifi, qiymətlərin yüksəlməsinə səbəb ola bilər, bu da istehlakçının alıcılıq qabiliyyətini azaldır və iqtisadi sabitliyi təhdid edir.

d. Pulun Dəyərinin Azalması: Borc öhdəliklərini ödəmək üçün valyutanın çap edilməsi və borcun qismən "yazılması" nəticəsində, bir ölkənin milli valyutasının dəyəri azala bilər. Bu da xarici ticarət balansına mənfi təsir edir, çünki ixrac və idxal qiymətləri dəyişə bilər.

e. Borclanma ilə İdarə Edilən Böhranlar: Dövlətlər borcu ödəməkdə çətinlik çəkdikdə, maliyyə bazarlarında etibar itirə bilər və bu da digər ölkələrə də keçə bilən maliyyə böhranlarına yol aça bilər. Məsələn, 2008-ci il qlobal maliyyə böhranı, xüsusilə Avropa və ABŞ-da yüksək borc səviyyələrinin nəticəsi olaraq ortaya çıxdı.

3. Borc Artımının İdarə Edilməsi: Dövlətlər borc idarəçiliyini düzgün şəkildə təşkil etməsə, borcun artması sosial, iqtisadi və siyasi sabitliyi təhlükəyə ata bilər. Lakin borc artımını düzgün idarə etmək üçün bir neçə vasitə mövcuddur:

• Borcun Çeşidləndirilməsi: Dövlətlər, borcu müxtəlif istiqamətlərə bölərək maliyyə sabitliyini artırmağa çalışırlar. Məsələn, uzunmüddətli borclar daha sabit idarə olunarkən, qısa müddətli borclar riskləri artırır.

• Fiskal Siyasət: Dövlətlər borcun artmasını məhdudlaşdırmaq üçün fiskal siyasətlər (vergilərin artırılması, dövlət xərclərinin azaldılması və s.) tətbiq edə bilər. Bu siyasətlər, dövlətin borc yükünü azaldır və iqtisadi sabitliyi qoruyur.

• İnvestisiya Yönümlü Böyümə: Dövlətlər, iqtisadiyyatı böyütmək və dövlət gəlirlərini artırmaq üçün investisiya qoymağa diqqət etməlidirlər. Bu, borcun ödənilməsinə kömək edə bilər.

4. Borcun Artmasının Qlobal Təsiri: Bütün dünyada dövlət borclarının artması, xüsusən inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün eyni zamanda riski artırır. Bu, qlobal ticarətə təsir edə bilər, beynəlxalq maliyyə bazarlarını, valyuta bazarlarını və borc bazarlarını təsir edə bilər. Bundan əlavə, bəzi ölkələr üçün borc faizlərinin yüksək olması, xarici investorların bu ölkələrə sərmayə qoymağı çətinləşdirə bilər.

Sonuç olaraq, dünya miqyasında dövlət borclarının artması, iqtisadiyyatda müxtəlif dəyişikliklərə və problemlərə səbəb ola bilər. Ancaq düzgün idarəetmə, iqtisadi islahatlar və risklərin minimallaşdırılması yolu ilə borc artımının mənfi təsirlərinin qarşısını almaq mümkündür.