Hər il platformaların bütün gəlirlərinin, əvvəlki ilin faiz gəlirləri istisna olmaqla, müvafiq ilin may ayının sonuna qədər bir faizi QMİ büdcəsinə, bir faizi isə TÜBİTAK büdcəsinə ödəniləcək və gəlir kimi qeydə alınacaq.

Kriptovalyuta xidmət təminatçısı kimi fəaliyyət göstərənlər, qüvvəyə mindiyi tarixdən etibarən bir ay ərzində əməliyyat icazəsi almaq üçün lazımi müraciətləri edəcəklərini və ya üç ay ərzində müştəri hüquqlarına xələl gətirmədən ləğvetmə qərarını qəbul edəcəklərini və maraqlar.

Xaricdə yerləşən kriptovalyuta xidmət təminatçıları qanunun qüvvəyə mindiyi tarixdən sonra üç ay ərzində Türkiyədə yaşayan şəxslər üçün fəaliyyətlərinə xitam verəcək.

KRİPTO VALYUTA MİLLİ TƏHLÜKƏSİZLİK MƏSƏLƏSİ KİMİ

Kripto/rəqəmsal valyutalar Milli Təhlükəsizlik Siyasəti Sənədində milli təhlükəsizliyə təhdidlər sırasındadır. NFT (Non-Fungible Token) adlı kriptovalyutaların yoxlanılması və vergiyə cəlb edilməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Bununla bağlı boşluqları və təhlükəsizlik zəifliklərini aradan qaldırmaq üçün təkcə hüquqi tənzimləmələr etmək kifayət deyil. Bu səbəbdən məsələnin milli təhlükəsizlik prizmasından araşdırmaqda fayda var.

FATF İZLƏYİR

2008-ci ildə Bitcoin və blokçeyn texnologiyasının ixtirası ilə ortaya çıxan kriptovalyutalar, rəqəmsallıq, mərkəzsizləşdirmə, anonimlik və əməliyyat sürəti kimi müxtəlif xüsusiyyətləri ilə qlobal maliyyə sistemlərinə təsir edə biləcək bir bazar ölçüsünə çatmış və qeyri-qanuni istifadə üçün cəlbedici olmuşdur.

Financial Action Task Force (FATF) pulların yuyulması və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsi ilə mübarizə çərçivəsində mərkəzləşdirilmiş kriptovalyuta birjaları və saxlama pul kisəsi provayderlərini öhdəliyi olan hüquqi şəxslər kimi müəyyən edir.

Kriptovalyutaların qeyri-qanuni istifadəsi və səbəb ola biləcək maliyyə qeyri-sabitliyi ilə mübarizə üçün beynəlxalq əməkdaşlıq vacib olsa da, beynəlxalq aktorların məsələyə yanaşmasında fərqliliklər bu əməkdaşlığı çətinləşdirir.

CARİ KESİR ÜZƏRİNƏ TƏSİRİ

VERGİ NİYƏ TƏRK EDİLDİ?

İstifadəçilər tərəfindən edilən əməliyyatlara görə vergi tutulmasının istifadəçilərin xaricdəki kriptovalyuta birjalarına üz tutmasına və ölkəmizdən ciddi kapital axınına səbəb olacağı qiymətləndirilir. Bundan əlavə, istifadəçi itkilərini minimuma endirmək üçün kriptovalyutaların şüurlu istifadəsini təşviq edən nəşrlərin dərc edilməsinin faydalı olacağı düşünülür.

TERRORUN MALİYYƏSİ

Nyu-Yorkda yerləşən Blockchain məlumat təhlili şirkəti olan Chainalysis, 2022-ci ildə dərc etdiyi Kripto Cinayət Hesabatında qeyd etdi ki, 14 milyard dollar dəyərində kripto pul qlobal maliyyə sistemi baxımından çox kiçik olsa da, bu, terror təşkilatları üçün ciddi təhlükədir. PKK, FETÖ və DAEŞ-in Türkiyəni hədəf alması böyük qaynaqlar təmin edə bildiyini ortaya qoyur.

Kriptovalyutalar, eləcə də insan kəşfiyyatı (Humint) vasitəsilə terrorizmin maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə; Bu, həmçinin blockchain məlumatların təhlili sahəsində ciddi ixtisaslaşma və institutsionallaşma tələb edir.

Bu səbəbdən ölkəmizdə blokçeyn üzrə mürəkkəb əməliyyatları izləyə və qiymətləndirə biləcək texniki təcrübəyə malik mexanizmin yaradılmasına ehtiyac var.

KAPİTAL ÇIXIŞLARI

Kriptovalyuta sistemindən ölkəmiz üçün digər təhlükə onun səbəb olacağı kapital axınıdır. Chainalysis tərəfindən dərc edilən 2021-ci il Kriptovalyuta Coğrafiya Hesabatı məlumatlarına görə, Türkiyə yüzdə 92 ilə xaricə kripto pul göndərmə nisbətində dünyada birinci yerdədir. Kriptovalyutanı qəbul etmə nisbətinin illik bazda 1500 faiz artdığı Yaxın Şərq coğrafiyasında yerləşən Türkiyənin kriptovalyuta əməliyyatlarının həcminin 2020-2021-ci illər arasında 132 milyard dollar olduğunu nəzərə alsaq, mövcud tendensiya ciddi Ölkəmizin maliyyə sabitliyinə təsiri təkcə bu gün deyil, uzunmüddətli perspektivdə də təhlükə yaradır.

Bu kontekstdə kriptovalyutalardan yaranan təhdidlərə qarşı mübarizə sahəsində hüquq-mühafizə tədbirlərinin görülməsi ilə yanaşı, ölkəmizdə makroiqtisadi sabitliyin təmin edilməsinə və maliyyə sisteminə inamın bərpasına yönəlmiş siyasətlərin də böyük əhəmiyyət kəsb etdiyi hesab edilir.

MƏRKƏZİ BANK RƏQMİYAL SİKKƏLƏRİ

Mərkəzi Bank Rəqəmsal Valyutaları (CBDC) kriptovalyutaların və stabilkoinlərin ənənəvi ödəniş sistemlərinə rəqib olaraq yarada biləcəyi qeyri-sabitliklə bağlı narahatlıqlar səbəbindən gündəmə gəlib. CBDC; Bu, fiziki olmayan, elektron mühitlərdə istehsal olunan və elektron pul kisələri vasitəsilə birbaşa qanuni ödəniş vasitəsi kimi istifadə edilən pullara aiddir. Bu kontekstdə CBDC-lər fiat pulun rəqəmsal versiyası kimi müəyyən edilir. Nigeriya, Baham adaları, Şərqi Karib dənizindəki 8 ada ölkəsi və Yamayka CBDC-ləri ölkə daxilində əlçatan etdi. Çin, Yaponiya, Rusiya, Hindistan və Cənubi Afrika da daxil olmaqla 17 ölkədə pilot tətbiqlər davam edir. Atlantik Şurasının məlumatlarına görə, qlobal iqtisadiyyatın 95 faizindən çoxunu təşkil edən 119 ölkə 2023-cü ilə qədər rəqəmsal valyutalar üzərində işləyir.

Çinin rəqəmsal Yuan e-CNY 2020-ci ilin aprelində dörd pilot şəhərdə istifadəyə verilib. 2022-ci ilin iyun ayından etibarən rəqəmsal Yuan pul kütləsi və nağd pul dövriyyəsi məlumatlarına daxil edilib və e-CNY-nin həcmi 2 milyard dollara çatıb.

2023-cü ildə e-CNY ilə oflayn ödənişlər başladı. Bu pullar ilk dəfə olaraq qiymətli kağızların alınması üçün istifadə olunmağa başladı.

ABŞ-ın CBDC üzərində işi daha ehtiyatla irəliləyir. Federal Ehtiyat Bankı (FED) rəqəmsal dolların istifadəyə verilməsinin bir neçə il çəkə biləcəyini açıqladı. FED-in rəqəmsal dollar üçün ilk geniş miqyaslı sınağı olan Project Cedar 2022-ci ildə tamamlandı. ABŞ mediası ABŞ-ın CBDC-də geri qalmasını tənqid etsə də, Çinin rəqəmsal yuanın istifadəsi genişlənərsə, bunun dolların qlobal dominantlığına təhlükə yarada biləcəyi barədə xəbərdarlıq edir. Bəzi ABŞ senatorları Çin hökumətinin məlumat toplamaq və xərclərə nəzarət etmək üçün rəqəmsal Yuandan istifadə etdiyini iddia edirlər.

DİJİTAL TÜRK LİRƏSİ İNKİŞAF LAYİHƏSİ

Ölkəmizdə Mərkəzi Bank, HAVELSAN, ASELSAN və TÜBİTAK BİLGEM-in ortaqlığı ilə 2021-ci ildə yaradılan Rəqəmsal Türk Lirəsi Sisteminin İnkişafı Layihəsi çərçivəsində işlər davam edir. Mərkəzi Bank, Rəqəmsal Türk Lirəsi Şəbəkəsində ilk ödəniş əməliyyatlarının 2022-ci ildə Rəqəmsal Türk Lirəsi Layihəsinin birinci mərhələsi çərçivəsində uğurla həyata keçirildiyini və sonrakı mərhələlərin böyük həcmdə sınaq sınaqları aparılaraq həyata keçiriləcəyini açıqladı. seçilmiş bankların və maliyyə texnologiya şirkətlərinin iştirakı ilə 2023-cü ildə iştirak.

Ölkəmizdə CBDC-lərlə bağlı aparılan araşdırmaların böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini, qlobal səviyyədə aparılan araşdırmaların getdikcə CBDC-nin beynəlxalq maliyyəyə təsirlərinin daha aydın şəkildə müşahidə oluna biləcəyini və bu çərçivədə Türkiyə üçün əhəmiyyətli olduğunu söyləmək olar. digər ölkələrdə baş verənləri yaxından izləyin.

Bu kontekstdə yarana biləcək təhlükə və imkanların təhlilinin faydalı olacağı hesab edilir.