Kodla idarə olunan bizneslər: DAO modeli korporativ idarəetməyə meydan oxuyur
Sahibkartv.az xəbər verir ki, ənənəvi idarə heyətlərini, direktorlar şurasını və CEO qərarlarını aradan qaldıran yeni bir sahibkarlıq modeli getdikcə qlobal biznes dünyasında populyarlıq qazanır. Bu modelin adı DAO – Decentralized Autonomous Organization, yəni "Mərkəzsiz Avtonom Təşkilat"dır. Artıq bəzi texnoloji startaplar, investisiya fondları, yaradıcı birliklər və hətta sosial layihələr klassik korporativ strukturlar yerinə məhz DAO mexanizmini seçməyə başlayıblar.
DAO-nun mahiyyəti nədir? Bu təşkilatlarda nə fiziki rəhbər, nə də mərkəzləşdirilmiş qərarverici mövcuddur. Onların yerini blokçeyn üzərində yazılmış ağıllı müqavilələr (smart contracts) və kollektiv konsensus alır. DAO-larda hər bir qərar rəqəmsal şəkildə səsvermə ilə qəbul edilir və bu proses kodla tənzimlənir – səhvlər, insan emosiyası və manipulyasiya ehtimalı sıfıra endirilir.
DAO strukturunda:
İdarə heyəti yoxdur – idarəetmə ağıllı müqavilələrin qaydalarına əsaslanır;
Əməkdaşlar yox, token sahibləri (investor və istifadəçilər) var;
Bütün qərarlar rəqəmsal şəffaflıq və dairəvi iştirakçılıq prinsipi ilə verilir;
Resursların bölüşdürülməsi tam avtomatik və açıq qaydada həyata keçirilir.
Bu sistem klassik korporativ təbəqələşmənin yerinə konsensus demokratiyası təklif edir. Misal üçün, bir DAO əsaslı oyun studiyasında yeni oyunun dizaynı, büdcəsi və hətta rəsmi adı belə token sahiblərinin səsi ilə müəyyənləşdirilir. CEO yoxdur, idarəetmə səs çoxluğu və kodun diktəsi ilə irəliləyir.
DAO-ların üstünlükləri:
Şəffaflıq: Blokçeyndə bütün əməliyyatlar izlənilə bilir;
Etimad problemi yoxdur: Qaydalar əvvəldən kodlaşdırılıb və dəyişdirilə bilməz;
Qlobal iştirakçılıq: İstənilən yerdən insanlar qərarlarda iştirak edə bilər;
Daha az idarə xərcləri: Menecment üçün fiziki resurs və struktur lazım deyil.
Bu model artıq təkcə texnoloji çevrələrdə deyil, sosial təşəbbüslərdə, sənət fondlarında, hətta kənd təsərrüfatı kooperativlərində də tətbiq olunmağa başlayıb. Məsələn, Keniyada bir kənd təsərrüfatı DAO-su yerli fermerlərin toxum alqı-satqısı və paylaşımı ilə bağlı bütün qərarları konsensusla qəbul edir və əməliyyatlar tam şəffaf şəkildə izlənir.
DAO modellərinin yayılması həm də böyük bir ideoloji dəyişikliyin siqnalıdır – mərkəzdən idarə olunan sistemlərdən, paylaşılan və etibar əsaslı sistemlərə keçid. Bu keçid eyni zamanda gələcəyin sahibkarlıq fəlsəfəsinin – daha ədalətli, daha açıq və daha demokratik bir iqtisadiyyatın – əsasını qoyur.
Ekspertlər hesab edir ki, DAO modeli gələcəkdə ənənəvi şirkətlərin strukturuna ciddi təsir göstərəcək. İndi bu model alternativ hesab edilsə də, 10-15 ilə qədər çoxsaylı sektorlar üçün standart ola bilər. Bunun üçün isə hüquqi çərçivələrin, vergi sistemlərinin və sosial sığorta modellərinin DAO strukturlarına uyğunlaşdırılması zəruridir.
DAO – bu sadəcə texnologiya deyil. Bu, insanların birlikdə işləmə və paylaşma mədəniyyətinin yenidən kodlaşdırılmasıdır.
