Forumda Asiya regionu üzrə ölkələr arasında ticarətlə bağlı təqdim olanan proqnozlar iqtisadi fəaliyyətlərin intensivliyi və təkmilləşdirilmiş infrastruktur hesabına iştirakçı dövlətlər arasında ticarət həcmlərinin davamlı olaraq artdığını və gələcək illərdə region dövlətlərinin regional ticarətindən faydalanacağını ehtiva edir.
İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin nəzdində fəaliyyət göstərən Türk Dünyası Araşdırmalar Mərkəzindən (TDAM) "Report"un sorğusuna cavab olaraq bildirilib ki, Azərbaycan və Qazaxıstan təbii strateji müttəfiq dövlətlər olaraq Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) çərçivəsində ticarət əlaqələrinin genişləndirilməsi sahəsində fəal əməkdaşlıq edir: "Son məlumatlar iki ölkə arasında ticarətin müsbət trayektoriyasını nümayiş etdirir və 2023-cü ildə ticarətin dəyəri rekord həddə - 218 milyon ABŞ dollarına çatıb. Bu yüksəliş tendensiyası Azərbaycan və Qazaxıstan arasında artan iqtisadi əməkdaşlığı və qarşılıqlı investisiya maraqlarının olduğunu vurğulayır. Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu (TİTR, Orta dəhliz) Çin, Mərkəzi Asiya, Xəzər dənizi regionu və Avropanı birləşdirən multimodal nəqliyyat dəhlizidir. Azərbaycan və Qazaxıstan səmərəli nəqliyyat və logistika infrastrukturunun inkişafını təşviq etmək məqsədi daşıyan TİTR təşəbbüsünün əsas maraqlı tərəfləridir. Statistika göstərir ki, Orta dəhlizlə yük daşımalarında davamlı artım müşahidə olunub, 2023-cü ildə marşrut üzrə 1,2 milyon tondan çox yük daşınıb ki, dəhlizin həyati əhəmiyyət daşıyan ticarət dəhlizi kimi əhəmiyyətini nümayiş etdirir".
TDAM vurğulayır ki, Orta Dəhlizin inkişaf etdirilməsi sahəsində xüsusilə Azərbaycan və Qazaxıstanın birgə səyləri nəticəsində Çindən Orta Dəhliz vasitəsilə yüklərin Qara dəniz limanlarına çatdırılması müddəti 53 gündən hazırda 18 günə qədər azaldılıb.Qazaxıstan Prezidentinin bu ay Azərbaycana rəsmi səfəri zamanı dəmir yolu marşrutunun Sian limanından Qazaxıstan ərazisindən keçməklə Azərbaycana gəlişini izlənməsi nəqliyyat və logistikaya sahəsində iki ölkənin uğurlu əməkdaşlığının göstəricidir. Çinin Sian şəhərində istismara verilmiş Qazaxıstana məxsus Nəqliyyat-Logistika Mərkəzi tərəfindən konteyner qatarı vasitəsilə daşımaların həyata keçirilməsi Orta Dəhlizin bütün iştirakçı dövlətləri eyni zamanda Avropa bazarları üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Mərkəz hesab edir ki, Siandakı Qazaxıstan terminalından başlayaraq Aktau və Abşeron stansiyasiyalarından keçən və uzunluğu 7 min kilometr olan marşrutu 11 günə qət edən qatar nəqliyyatı Orta Dəhlizin rəqabətqabiliyyətini artırmaqla, multimodal daşıma sahəsində ölkələr arasında ticarət, gömrük və s. sahələrdə regional inteqrasiya təşəbbüslərini sürətləndirəcək: "Eyni zamanda həmin Mərkəz vasitəsilə Azərbaycana ayda 10 konteyner qatarının yola salınması Orta Dəhlizin inkişaf etdirilməsi və yeni yüklərin cəlb edilməsi ilə yükdaşımaların həcminin əhəmiyyətli artırılmasına dəstək verəcək. Orta Dəhlizin inkişafı üçün birbaşa istehlakçılara yönəlmiş DTC platforması kimi vahid rəqəmsal ekosistemin yaradılması yaradılması və Azərbaycan və Qazaxıstan dəmir yolları “Track and Trace” (“Təqib və İzləmə”) funksiyası vasitəsilə real vaxt rejimində marşrut boyunca yüklərin izlənməsi sisteminə inteqrasiya olunması Orta Dəhlizin şəffaflığını və cəlbediciliyini artıracaq. Orta Dəhlizin inkişafı Azərbaycan və Qazaxıstan arasında ticarət əlaqələrinin və yükdaşımaların həcminin artımına təkan verir. 2 ayda “Qazaxıstan Dəmir Yolları” SC ilə “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC arasında yükdaşımaların həcmi 2023-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 25 % artaraq 539,5 min ton təşkil edib və növbəti illərdə bu artımın daha yüksək olacağı planlaşdırılır".
Azərbaycanla Qazaxıstan Transxəzər nəqliyyat marşrutu, Xəzər dənizi üzərindən fiber-optik rabitənin qurulması və Orta Dəhliz layihələrinin həyata keçirilməsi çərçivəsində çoxtərəfli əməkdaşlıq həyata keçirir ki, bu da hər iki ölkənin beynəlxalq nəqliyyat daşımalarında daha böyük rol oynayacağını və regionun bir çox ölkələrinin Avrasiya kontinentinin nəqliyyat-logistika qovşağı ətrafında birləşdirəcəyini ehtiva edir.Nəqliyyat-enerji və “yaşıl” enerji sahəsində əməkdaşlıq layihələrinin həyata keçirilməsi və hər iki ölkə tərəfindən böyük investisiyaların qoyulması mahiyyətcə Transxəzər nəqliyyat marşrutunu qlobal nəqliyyat və logistika spektrinin ön sırasına qoymaqla regionda sabitlik və regional əməkdaşlıq platforması üçün möhkəm təməl rolunu oynayır.
İki ölkə arasında ticarətin daha da genişləndirilməsini vəd edən mühüm təşəbbüslərdən biri Zəngəzur dəhlizidir. Azərbaycanı Naxçıvan anklavı ilə birləşdirən birbaşa nəqliyyat marşrutunun yaradılması üçün nəzərdə tutulan Zəngəzur dəhlizinin region daxilində ticarət mübadiləsinin asanlaşdırılmasında həlledici rol oynayacağı gözlənilir. Proqnozlar onu deməyə əsas verir ki, Zəngəzur dəhlizinin yaradılması ticarət həcminin, xüsusən də kənd təsərrüfatı, istehsal və enerji kimi əsas sektorlarda əhəmiyyətli artıma səbəb olacaq.
Bundan əlavə, Azərbaycanın açıq ticarət siyasətlərinə sadiqliyi ölkənin regional iqtisadi inteqrasiya və əməkdaşlığın təşviqi sahəsində yeritdiyi siyasət və qoyulan böyük həcmli investisiyalarla və əldə edilən uğurlarla isbatlanır. Ticarət və investisiyaları asanlaşdıran siyasətləri qəbul etməklə Azərbaycan biznesin inkişafı və transsərhəd ticarət üçün əlverişli mühit yaratmağı hədəfləyir. Açıq ticarət siyasətləri Zəngəzur dəhlizi və Orta Dəhliz təşəbbüsü kimi strateji təşəbbüslərlə birləşərək, Azərbaycanı regional əlaqə və ticarətin genişləndirilməsinin təşviqində əsas oyunçu kimi mövqeləndirir. Bu baxımdan Zəngəzur dəhlizi regional ticarət və əlaqələrin tam potensialının açılmasında mühüm rol oynamaq potensialına malikdir.
TDT çərçivəsində çoxtərəfli ticarət təşəbbüsləri bir çox tərəflərin iştirak etdiyi sazişlər, müqavilələr və çərçivələr vasitəsilə ticarət və iqtisadi inteqrasiyanı təşviq etmək üçün üzv dövlətlər arasında əməkdaşlığa əsas yaradır. Bu təşəbbüslər ticarət əlaqələrini daha da asanlaşdırmaq, ticarət qarşısındakı maneələri azaltmaq və türkdilli dünya daxilində iqtisadi artım üçün əlverişli mühit yaratmaq məqsədi daşıyır.TDT-ın hər iki üzvü olan Azərbaycan və Türkiyə iqtisadi əməkdaşlığın artırılması və ikitərəfli ticarətin təşviqinə yönəlmiş müxtəlif birgə investisiya layihələrində əməkdaşlıq ediblər. Diqqətçəkən nümunələrdən biri Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə arasında birbaşa dəmir yolu əlaqəsini təmin edən Bakı-Tbilisi-Qars (BTQ) dəmir yolunun tikintisidir. BTQ Avropa və Asiya arasında daşınan yüklərin daşınma xərclərini və tranzit vaxtlarını əhəmiyyətli dərəcədə azaldıb, regionda artan ticarət və investisiya imkanlarını gücləndirib. Statistika göstərir ki, Azərbaycan və Türkiyə arasında ticarət dövriyyəsi illər ərzində durmadan artıb, ikitərəfli ticarətin dəyəri 2023-cü ildə 4,6 milyard ABŞ dollara çatıb ki, bu da birgə infrastruktur layihələrinin ticarət əlaqələrinə müsbət təsirini əks etdirir.
TDT-yə üzv dövlətlər iqtisadi əlaqələri gücləndirmək və regional əməkdaşlığı genişləndirmək üçün müxtəlif çoxtərəfli ticarət təşəbbüsləri həyata keçirib. Bu təşəbbüslər çox vaxt üzv dövlətlər arasında ticarət və investisiyaların təşviqinə yönəlmiş institusional çərçivələrin, mexanizmlərin və sazişlərin yaradılmasını nəzərdə tutur. Çoxtərəfli ticarət təşəbbüslərinin və TDT çərçivəsində qurulmuş sistemlərin nümunəsi olan ticarət sazişləri tariflərin azaldılması, gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi və daha hamar ticarət axınlarını təşviq etmək üçün tənzimləyici çərçivələrin uyğunlaşdırılması üzrə öhdəlikləri əhatə edir. Daha proqnozlaşdırıla bilən və şəffaf ticarət mühitini inkişaf etdirməklə, ticarət sazişləri regionda iqtisadi fəallığı və investisiyaları artırmaq məqsədi daşıyır.
2020-ci ildə Qazaxıstan, Qırğızıstan və Özbəkistan üç Mərkəzi Asiya ölkəsi arasında ticarət və iqtisadi inteqrasiyanı asanlaşdırmaq məqsədi ilə üçtərəfli Gömrük İttifaqının yaradılması haqqında saziş imzalayıblar. Qazaxıstan, Qırğızıstan və Özbəkistanın Gömrük İttifaqının (CUKU) məqsədi gömrük prosedurlarını sadələşdirmək, ticarət maneələrini azaltmaq və regional ticarət axınını gücləndirməkdir.
Statistikaya görə, CUKU ölkələri arasında bölgədaxili ticarət gömrük ittifaqının yaradılmasından sonra əhəmiyyətli dərəcədə artıb və ticarət həcmi 2023-cü ildə 3,4 milyard ABŞ dollara çatıb ki, bu da əvvəlki illərə nisbətən əhəmiyyətli artım deməkdir.
Bu nümunələr çoxtərəfli ticarət təşəbbüslərini təşviq etmək və regionda iqtisadi əməkdaşlığı genişləndirmək üçün TDT ölkələrinin həyata keçirdiyi konkret tədbirləri nümayiş etdirir. İnfrastruktur və ticarətin asanlaşdırılması tədbirləri, birgə səylər və strateji investisiyalar vasitəsilə TDT-yə üzv dövlətlər daha inteqrasiya olunmuş və bir-biri ilə əlaqəli turkdilli ailə yaratmaq istiqamətində çalışırlar. Bütövlükdə, TDT çərçivəsində çoxtərəfli ticarət təşəbbüsləri iqtisadi əməkdaşlığın təşviqinə, regional inteqrasiyanın təşviqinə və türkdilli ölkələr arasında ticarət və investisiya potensialının tam açılmasına yönəlib.
